kaos

Een klassieker uit de nieuwe doos

In het filmwereldje zullen weinig termen zó vaak misbruikt worden als de slogans ‘meesterwerk’ en ‘klassieker’. Filmdistributeurs grijpen graag naar die kwalificaties, vooral nu steeds meer oude films aan een tweede of derde leven beginnen op DVD. Vaak is het vooral een snode marketingtruc. Maar niet altijd: sommige films zijn nu eenmaal écht een meesterwerk.

Waarom eigenlijk? Waardoor groeit de ene goede film uit tot een klassieker, terwijl een andere in de vergetelheid belandt? Die vraag valt niet zomaar te beantwoorden. Dat maakte een speciale NRCHandelsblad-bijlage over filmklassiekers eind vorig jaar eens temeer duidelijk: zelfs vier volledige krantenpagina’s brachten geen sluitende verklaring.
Natuurlijk, er bestaan wel enige conventies. Zo wordt de ranglijst van beste films aller tijden steevast aangevoerd door films als CITIZEN KANE (1941) en PANTSERKRUISER POTEMKIN (1925). Ultieme klassiekers, omdat ze qua cameravoering en montage uniek waren voor hun tijd en omdat bijna alle latere regisseurs er schatplichtig aan zijn. Hoog in diezelfde ranglijst staan ook recentere films als 2001, A SPACE ODYSSEY (1968) en THE GODFATHER (1972). Eveneens klassiekers, omdat ze een nieuwe definitie hebben gegeven aan het genre van de science fiction- en maffia-film. Sommige andere films zijn klassiek geworden door hun verhaal, denk maar aan CASABLANCA (1942) of GONE WITH THE WIND (1939).

Met die laatste twee films bevinden we ons echter al op gladder ijs: ze hebben niet zozeer invloed gehad op de filmgeschiedenis, maar hebben hun status vooral bereikt omdat ze een onuitwisbare indruk maakten bij het publiek. Dat laatste geldt ook voor de Italiaanse film KAOS van Paolo en Vittorio Taviani. Wie deze film uit 1984 ooit gezien heeft zal hem nooit meer vergeten, zoveel staat vast. Een klassieker dus - of beter een ‘moderne’ klassieker, want de film is nog geen twintig jaar oud.

KAOS is een vierluik gebaseerd op een aantal korte verhalen van de Siciliaanse schrijver Luigi Pirandello . Deze in 1936 overleden Nobelprijswinnaar had een voorliefde voor magisch-realisme, absurdisme en humor. Al die ingrediënten komen terug in de verhalen van KAOS: een analfabete vrouw laat een brief schrijven naar haar geëmigreerde zoons in de VS en blijkt in Sicilië nog een bastaardzoon te hebben; een andere vrouw komt er na haar huwelijk achter dat ze met een soort weerwolf is getrouwd; een man krijgt de opdracht de grootste wijnkruik van het land te repareren met wonderlijm maar sluit zichzelf er per omgeluk in op; en een groep arme dorpelingen strijdt met hun rijke landheer over een eigen begraafplaats voor hun doden.

Een wat summiere opsomming misschien, die weinig recht doet aan de kracht waarmee de Taviani’s de verhalen in beeld hebben gebracht. De afzonderlijke verhaallijnen worden aaneengeregen door een raaf met een belletje om zijn nek, waarbij de regisseurs je een vogelvlucht laten maken boven de oogverblindende berg- en kuststreken van Sicilië. Door de combinatie van beelden, muziek en verhalen grift KAOS zich onvermijdelijk in het geheugen.

Dat er geen vast recept bestaat voor een klassieke film werd duidelijk toen de Taviani-broertjes in 1998 de productie TU RIDI uitbrachten. Net als KAOS speelde deze film op pittoreske plekken op Sicilië en was hij wederom gebaseerd op verhalen van Pirandello. Zelf noemden de makers het daarom liefkozend KAOS 2.
Bijna een belediging, want TU RIDI kon niet tippen aan zijn voorganger. De magie die KAOS tot een klassieker maakte bleek vijftien jaar later vreemd genoeg uitgewerkt bij de regisseurs. Jammer voor de Taviani’s, maar als kijker kunnen wij gelukkig weer genieten van het originele meesterwerk dat sinds kort gerestaureerd en wel een tournee maakt door Nederland.

Paolo en Vittorio Taviani | 1984 | IMDB | printversie