das experiment

Het komt vaak voor dat een buitenlandse film een andere titel krijgt die beter bekt bij het grote publiek. Maar wat niet vaak gebeurt is dat een distributeur de titel verandert om de herkomst van een film te verdoezelen. Dat is het geval bij DAS EXPERIMENT: bioscopen en filmhuizen worden er nadrukkelijk op gewezen deze Duitse film aan te prijzen als EXPERIMENT, zonder het Germaanse lidwoord dus.

Wie de film gezien heeft begrijpt waarom: hij toont hoe tijdens een psychologisch experiment normale Duitse mannen ontaarden in ware beesten. Bij onze oosterburen was DAS EXPERIMENT een grote hit, en dat geeft cynici natuurlijk te denken. Maar ook zonder de link met het Nazi-verleden levert de film een tweeslachtig gevoel op. De film is fascinerend, maar eigenlijk ook erg fout.



DAS EXPERIMENT is gebaseerd op het waargebeurde Amerikaanse Stanford Prison Experiment van psychologieprof Philip Zimbardo. In 1971 wilde hij kijken wat er met de psyche van gewone mensen zou gebeuren als ze in het keurslijf van gevangene of bewaker gedwongen worden. Een groep studenten liet zich daarom vrijwillig opsluiten in een nagebouwde gevangenis, waar ze bewaakt werden door een groep studenten in uniform. Zouden de jonge mannen hun persoonlijkheid en normbesef verliezen? Het antwoord werd al snel duidelijk. Te snel: na zes dagen moesten Zimbardo en zijn collega's het experiment stopzetten omdat het uit de hand dreigde te lopen. Verschillende ‘bewakers’ vertoonden agressief en sadistisch gedrag, terwijl veel ‘gevangenen’ last kregen van depressies en andere neurosen. De details van deze studie staan - compleet met orginele foto's en videofragmenten - op Zimbardo's engelstalige website www.prisonexp.org, die zich laat lezen als het storyboard van een zeer beklemmende film.

Dat bewijst ook het eerste uur van DAS EXPERIMENT, waarin regisseur Olivier Hirschbiegel vrij dicht bij het échte verhaal blijft. Het is onthutsend om te zien hoe heftig de proefpersonen al op de tweede dag ontsporen, en je kunt je haast niet voorstellen dat dat in het echt zo gebeurde. Toch is dat zo. Jammer genoeg wilde de regisseur méér, terwijl de werkelijkheid al bizar genoeg was. In de film wordt het experiment níet stilgelegd, maar gaan de proefpersonen van kwaad tot erger. We krijgen te zien wat hen volgens Hirschbiegel destijds had kunnen overkomen: in het tweede uur van de film schotelt hij ons moorden, verkrachting en andere gewelddadigheden voor.



Het zal u niet verbazen dat Philip Zimbardo woest was na het zien van DAS EXPERIMENT. De film pretendeert realistisch te zijn, maar geeft volgens de psycholoog een verdraaid beeld van zijn studie. Wie enigszins thuis is in de wereld van het wetenschappelijk onderzoek zal DAS EXPERIMENT dan ook tenenkrommend aanschouwen. De ontwikkeling van het verhaal en de manier waarop de onderzoekers worden afgeschilderd zijn vooral in de tweede helft zeer ongeloofwaardig - met als dieptepunt de onderzoeksleider die in zijn jacht op roem de wetenschappelijke protocollen met voeten treedt en zijn collega’s én proefpersonen onder grote druk zet om verder te gaan. Dat is in een universitaire setting ondenkbaar.

DAS EXPERIMENT is opnieuw een bewijs dat film en wetenschap een ongelukkig huwelijk hebben. Want hoe vaak zijn wetenschappers in een film niet gek, doorgedraaid, of gevaarlijk? Ook in DAS EXPERIMENT zien we die cliché’s terug. Dat Hirschbiegel tóch wegkomt met zijn film is te danken aan de prachtige vormgeving en aan de spanning die hij tot het laatst weet vol te houden. Een thriller die je aan het denken zet, maar die helaas met een verkeerd label aan de man wordt gebracht.

Olivier Hirschbiegel | 2001 | IMDB | printversie