memento

Begin jaren negentig schreef Martin Amis de gedurfde roman ‘Time’s arrow’, met een verhaal dat van Z tot A compleet achterstevoren wordt verteld. Het boek begint met de dood van de hoofdfiguur, die almaar jonger en jonger wordt, en eindigt vlak na diens geboorte. Dat klinkt misschien gekunsteld, maar in het boek werkt het wonderwel. Een vergelijkbare stijlfiguur gebruikt de jonge Britse regisseur Christopher Nolan in zijn tweede film, de psychologische thriller MEMENTO. En ook hierbij werkt het perfect.

In het overrompelende begin van MEMENTO zie je een gruwelijke moord, maar dan achterstevoren afgedraaid: een kogel komt uit het hoofd van het slachtoffer en schiet terug een pistool in. Na deze scène neemt de regisseur je steeds verder terug in de tijd, al doet hij dat - gelukkig - niet door zijn film simpelweg omgekeerd af te spelen. Nolan gebruikt een slimmere truc: de ene scène houdt op waar de vorige begon. Als kijker begint elke scène daardoor in opperste verwarring. Wie is dit? Waar speelt zich dit af? Hoe zijn ze daar terecht gekomen?

Dat zijn precies de vragen waar ook de hoofdpersoon van MEMENTO, de voormalige verzekeringsagent Leonard Shelby, mee geconfronteerd wordt. Shelby is op zoek naar de moordenaar van zijn vrouw, maar zijn speurtocht wordt gehinderd doordat hij sinds die moordaanslag geen kortetermijngeheugen meer heeft. Hij kan zich niets langer dan vijf minuten herinneren. Shelby’s ‘geheugen’ bestaat uit Polaroidfoto’s, briefjes en getatoeëerde teksten op zijn lichaam. Bij zijn zoektocht wordt hij geholpen door een jonge vrouw en door een man die zegt dat hij politie-agent is geweest. Maar kan hij hen wel vertrouwen? Sterker nog: kan Shelby zichzelf vertrouwen?

Nolan debuteerde in 1998 met FOLLOWING, een psychologische thriller waarmee hij tijdens het Rotterdams Filmfestival een Tiger-award won. Net als in MEMENTO speelt hij in deze low-budget productie met het verwachtingspatroon van de kijker, die voortdurend op het verkeerde been wordt gezet. Vergeleken met dit wat rafelige debuut oogt MEMENTO verzorgder en is het verhaal sterker (Nolan won er met zijn broer Jonathan dan ook de scenarioprijs mee tijdens het Sundance Festival). Bovenal wordt er beter in geacteerd. Dat laatste heeft de regisseur te danken aan zijn hoofrolspelers Guy Pearce (vooral bekend van L.A. CONFIDENTIAL) plus Carrie-Anne Moss en Joe Pantoliano (beiden uit THE MATRIX).

Het knapste van MEMENTO is dat de film na afloop in het hoofd blijft doordraaien. Je gaat je afvragen hoe zo'n simpel verhaal - tenminste, als het lineair wordt verteld - je bijna twee uur heeft kunnen boeien en hoe en waar de regisseur je bij de neus heeft genomen. En waarschijnlijk krijg je aandrang om de film nóg een keer te zien, net als bij THE USUAL SUSPECTS en THE GAME het geval was. Al gaat die vergelijking misschien mank omdat MEMENTO beide films overtroeft. Meestal is het een cliché, maar dit is écht een film om nooit te vergeten.

Christopher Nolan | 2000 | IMDB | printversie